قیاس اقناعیقیاس اقناعی، یکی از اصطلاحات علم منطق و عبارت است از قیاسی که ایجاد یقین نمی‌کند بلکه تنها ذهن را اقناع می‌کند و و مؤلَّف از مظنونات و مقبولات و مشهورات است. ۱ - توضیح اصطلاحقیاس اقناعی یا قیاس خطابی، قیاسی است که ایجاد یقین جازم نمی‌کند بلکه تنها ذهن را اقناع می‌کند و به چیزی معتقد می‌سازد، مانند قیاساتی که در خطابه به کار می‌رود. بنابراین قیاس، مورد استفاده در صناعت خطابه را قیاس خطابی یا اقناعی گویند. ۲ - هدف خطابههدف از خطابه، اقناع قلبی مخاطبین است. این اقناع می‌تواند نتیجه ظن و احتمال راجح نسبت به مفاد یک قول باشد و لازم نیست ناشی از یقین به آن باشد. [۳]
احمدی، محمدامین، تناقض نما یا غیب نمون نگرشی نو به معجزه، ص۳۹۵.
[۴]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۷۶.
[۵]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۱۲.
[۶]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۶۹.
۳ - ماده قیاس خطابیماده قیاس خطابی، مظنونات یا مقبولات و یا مشهورات (اعم از حقیقی و غیر حقیقی) می‌باشد. و به لحاظ صورت نیز می‌تواند از اَشکال فاقد شرایط انتاج و اَشکال غیر منتج هم بهره ببرد اما مشروط به این که مفید ظن برای مخاطب باشد. [۷]
ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۱۶۱.
[۸]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۷۵.
[۹]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۴۶.
[۱۰]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۲۰۹.
قیاس‌های خطابیِ مفید ظن و موجب اقناع، اگر بر هیئت یکی از ضرب‌های عقیم یکی از اشکال اربعه تالیف گردد، "رواسم" نامیده می‌شود. [۱۳]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۰۸.
«مظنونات مانند حکم به آنکه کسی که در شب به بام کسی شود خائن بود. این سه صنف آخر (مقبولات، مشهورات، مظنونات) مبادی قیاسات اقناعی و خطابی بود». ۴ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. • مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق. • قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا. • احمدی، محمدامین، تناقض نما یا غیب نمون نگرشی نو به معجزه. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۵ - پانویس
۶ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس خطابی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۸/۲/۲۶. خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۰۲. |